Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
I. BEHLIANG TICHHE TUTE
A. India ram pum huapa behliang eichhetu rannung, natna, etc
1. Rannung
1) A rah/kawm (pod) khertu pangang ( Pod Borer, Helicoverpa armigera)
2) A rah/kawm tichhetu (Podfly, Melanogromyza obtusa)
3) A hnah charkhawmtu pangang (leaf webber, Eucosma critica)
4) A rah/kawm khertu pangang (Spotted pod borer, Maruca testulalis)
5) A rah/kawm khertu pangang (Exelastis atomosa)
2. Natna
1) A kung vuai (Wilt, Fusarium udum)
2) A hnah eng leh hring inpawlh (Sterility mosaic virus )
4. Rulhut:
1) A zung tichhetu (Cyst nematode, Heterodera cajani)
2) A zung tisawrbawktu (Root knot nematode, Melodogyne spp)
3) A zung leh a kung tichhetu (Reniform nematode, RotylenchuluS reniformis)
B. Mizoram atana behliang eichhetu rannung, natna leh rulhut
1. Rannung:
1) Pangang hmul (Hairy caterpillar, Spilosoma obliqua )
2) Pangang hmul sen (Red hairy caterpillar, Amsacta moori )
3) A rah/kawm khertu pangang (Pod borer, Helicoverpa armigera)
4) Kutdurh (Blister beetle, Mylabris spp)
2. Natna
1) A hnah eng leh hring inpawlh (Yellow mosaic virus)
2) A zung tawih (Root rot, Macrophomina sp)
3. Rulhut
A zung sawrbawk (Root knot, Melodogyne spp )
Source
Ziaktu : C. Lalnithanga, APPO
Bu hming : Loneitu Thian (IPM)
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Page 78-89
II. RANNUNG, NATNA LEH THLAI RULHUT THLITHLAI
A tum ber chu behliang hmunah a eichhetu rannung, natna leh rulhut eng ang nge awm, an inthlahpung nasa dawn em tih leh rannungtha eng chi nge awm, an tam em tih te chik taka behliang hmun ngeia kala thlithlai hi a ni. Chutianga a hmun thlithlai hnua kan thil hmuh dan azirin Agriculture Department-a thawk field staff te leh loneitute chuan a huhoa behliang hmun fan dan ruahman sela, behliang ven nan engtia hmalak tur nge tih te ruahman bawk sela.Rannung leh natnain ETL a thlen dan azir chanchin rannung thahna hlo leh damdawi kah tur a ni.
1. Behliang hmun fan thuak thuak
Kar tin ni 10 danah, (rannung leh natna tam dan azirin) a eichhetu rannung leh natna thlithlaiin behliang hmun chu fan thuak thuak tur a ni. A rah/kawm khertu pangang a awm leh awm loh chhinchhiah la. A chuklakin hmun 20 ah tal thlithlai la, eichhetu rannung, natna leh rannungtha awm zat te chhinchhiah ang che.
A tiah hlim atanga a thanduan lai | Metre 2 bial or metre 2 a sei, hmun 5-a behliang natnain a tih chhiat | Ni 14 dan zelah behliang hmun tlawh tur | Behliang kung zawng zawng 20% in a vuai, thi leh a hnah rau natna (wilt & blight) an vei chuan behliang hmun chu enkawl ngai, hrisel lo nia ngaih tur a ni a, a kum lehah pawh chu lai hmunah chuan behliang chin tawh loh tur a ni. Behliang kung natnain a tihchhiat zat chu 20% aia a tlem chuan a kum lehah pawh behliang chu chin zui tho tur, mahse tuh hmain a chi chu damdawi nen nuai pawlh tur a ni. A chi tha, thar hlawk chauh chin tura ni a, faisa nen chin pawlh tur a ni. | |
A par lai | A par ti thitu virus natna (mosaic) tlar khat ah behliang kung 10 tal en tur | Metre 2 bial or metre 2 a sei, hmun 5-a behliang kut, natnain a tichhiat te | Kar tin thlithlai tur | A par tihuttu (sterility mosaic virus) natna vei behliang kung chu pawh a, halral tur a ni. A hnuah chuan hetiang natna do thei chi, behliang chi tha chauh chin tawh tur a ni. |
Pan gang: behliang kung pakhata pan gang awm zat en tur | Metre 2 bial or metre 2 a sei, hmun 5-a behliang kung natnain a tichhiat te | Kar tin thlithlai tur | Pangang hlauhawm chin ETL hre tura taka ngun behliang hmun thlithlai tur a ni. | |
A rah/ kawm insiam hun | A rah khertu pangang a par lai ami ho kha en tur | Metre 2 bial or metre 2 a sei, hmun 5-a behliang natnain a tichhiat te | Kar tin thlithlai tur | Pangang chikhat Helicoverpa awmlehawmloh hre tur leh a hlauhawm chin ETL hre tur chuan Pheromone thangin lungphur thlahtu (apui)chu zantin 5 tal man tur a ni. |
A ruh lung (Pod fly) hmun 5 ah behliang rah 5 tal en tur. | -do- | -do- | A hlauhawm chin ETL, hre tura ngun taka behliang rah/kawm thlithlai tur. |
2. Behliang hmun tlawh:
Agriculture Department-a thawk te leh loneitute chuan a huhoin kar khat danah vawikhat tal behliang hmun an tlawh tur a ni a, eng ang rannung leh natna nge awm tih te, eng ang rannungtha nge awm tih te ETL bithliah nan an thlithlai tur a ni.
Loneitute hriattir nan behliang hmuna a eichhetu rannung, natna leh rannungtha awm te thlithlai a tulzia thu DDK, Radio, leh Local TV channel hmangin an puangzar tur a ni.
3. Agro Eco System Analysis (AESA)
AESA chu chipchiarin bung 2 ah tarlan a ni. AESA a tihtur te chu heng te hi a ni.
1) Behliang tiah hlim atanga a rah thlenga a hrisel dan.
2) Behliangin a eichhetu rannung leh natna a do theih dan.
3) Behliang eichhetu leh rannungtha intamhleih dan.
4) Lei chu a ro nge a hnawng, a thur nge a al.
5) Sik leh sa awm dan, ruahtui tlakdan.
6) Tunhma lama loneitu tawn hriat.
4. Behliang hmuna a eichhetu rannung awm hriat nana Pheromone thang hman tangkai
Behliang eichhetu rannung thenkhat chu behliang hmuna an awm leh awm loh hriat nan Pheromone thang kam a ngai thin. Thingtlanga behliang chinna hmuna rannung awm hriat theih nan Agriculture Department chuan Pheromone thang kam runpui a huaihawt tur a ni a, thingtlang a behliang hmun siamtute pawh a pawimawhna te hrilhin Agriculture Department chuan nasa zawka loneitute nena tangtlangin Pheromone thangkam beihpui a thlak tur a ni. Hectare khatah Pheromone thang 5 kam a tawk a, a nih loh pawhin metre 50 dan zelah pakhat kam a tawk a ni. Lungphur thlahtu man nan pangang chi khat, behliang rah/kawm khertu hip/man nan Helicoverpa lure (rim hmanga rannung hipna) hman tur a ni a, ni 20 danah thlaka a thar vuah zel tur a ni. Pheromone thang-a tang/tla lungphur thlahtu chu nitin lakchhuah a, tihhlum zel tur a ni.
Behliang hmuna a eichhetu rannung leh natna thlithlai dan tur chu a hnuai ami ang hi a ni.
A remchan chuan zan dar 8-8:30pm chhungin rannung man nan behliang hmunah Eng thang kam tur a ni. Behliang kung aia sangah electric bulb / Petromax / laltin / khawnvar khai tur a ni a, a hnuai chiahah dawhsanah chawhtawlh hung ila, chawhtawlhah chuan a khat lo deuh-in tui dah ila, tuiah chuan sahbawn nuai phuan ila, a hnuah khawnvartui tlem telh leh ila. Tichuan behliang hmuna rannung, eng lawma thlawk kual mup mup chu an chauh hnuah chawhtawlha tuiah chuan an tla khawm teuh ang a, tichuan eng ang rannung nge tla tih thliar tawh mai tur a ni.
III. Rannung hlauhawm chin chhinchhiahna (ETL)
Sl.No | Behliang eitu rannung | ETL |
---|---|---|
1 | A rah/kawm khertu pangang (H. armigera) | A tang 5 ah a tui 2-3 a awmin or behliang kung 2 a pangang 1 a awmin or behliang rah/kawm 5-10 pangangin a eichhiatin. |
2 | A rah/kawm khertu pangang tial (Spotted pod borer, Maruca testulalis) | Behliang kung 10 a pangang tial 5 a awmin |
3 | Pangang (plume moth, Exolastis atomosa) | Behliang kung 10 a pangang 5 a awmin |
4 | A rah/kawm lung (Podfly, Melanogromyza obtusa) | Pangang kher chhiat a rah/mu chu 5% a tlin in |
IV. Behliang khertu pangang Helicoverpa do thei/haw lo Behliang chi thar tura enkawl dan
Tun hnai kum reilote chhung khan India ram hmun thenkhatah La kuhmum leh behliang eichhetu pangang (Helicoverpa armigera) chu rannung thahna hlo kah pawhin a thi thei meuh lo tih an sawi a. State tina Agricultural Universities leh Extension functionaries te chu chutiang thil thlenna chu chhinchhiah thlap turin an thawk tlang zel a. Hetianga pangangin rannung thahna hlo a haw lo nia an sawina hmun apiang chu chhinchhiah zel tur a ni. Uluk taka an chhui chian laiin loneitute chu Helicoverpa pangang suat nan rannung thahna hlo chu a haw lo tih an sawina lai hmunah chuan hmanglo turin thurawn pek a ni. Hetianga pangang (Helicoverpa) in rannung thahna hlo a haw lo tih an sawina chu Andhra Pradesh leh Tamil Nadu State-a Synthetic Pyrethriods(Cypermathrin,Deltamethrin,Fevalerate etc) an hmanna hmunah a ni.
V. BEHLIANG VEN NANA IPM HMAN TURTE
1. Loneitu thiam zawng
1) Nipui laiin thuk deuh hlekin lei lehphut tur a ni.
2) Ran ek tawih tha tawh emaw neem cake emaw behliang chinna tur hmunah hman tur a ni.
3) Behliang chi tha, thar hlawk, rannung leh natna do thei chauh chin a tha.
4) Behliang chi tha zingah tlema thar hma chi - Bahar leh Sharad chin hian pangang (H. armigera) tam vanglai a thlen hmain a rah puitling hman a ni.
5) Behliang chinna hmun thingtlang khuaah chuan loneitute chuan a rual tlangin ni inangah a chi an tuh tur a ni.
6) Pangang (H. armigera) a tlem theih nan Behliang chu Faisa/vaimim nen chinpawlh ni se.
7) A tlangpuiin behliang chinna hmunah chuan thlai rulhut hi ngaihmawh tham a ni lem lo. Thlai rulhut tamnaah chuan nipui laiin eng thlai mah chin loh tur a ni. Nipui laia thlai chin a tul tho a nih chuan be leh chana lam ni lo, Vaimim, faisa etc chin tur a ni. Rulhut a darh zel tur ven nan thlai bul awm te pawha, hal ral vek tur a ni.
8) Behliang hmuna pangang eitu sava fuk nan behliang hmun hual velin vaimim/faisa chin tur a ni.
9) Rannung thahna hlo kah a awlsam nan behliang aia hniam thlai entir nan-bawngchaw atan bekang, chana hring etc te chin tur a ni a, behliang tlar 8-10 danah chutiang thlai dang tlar khat zel chu chin tur a ni. Behliang kara thlai dang chin chu behliang thar hmain a seng theih a ni.
10) Behliang chinna sir leh a inkarah Derhken chin tur a ni.
2. Hmanraw dang hman
1) Behliang hnah eng, thang theilo zawng zawng chu pawha, hal ral tur a ni.
2) Kutdurh, pangang hmul, leh pangang chi dang reng reng chu a theih anga tam man a, rahhlum vek tur a ni. (Zing kar, dai tam lai hian rannung man a awlsam a ni)
3) Behliang rah hma zawng chu behliang hmunah sava fukna Phun tur a ni (Kraws anga Siam, behliang kung aia sang hret), Hectare khatah sava fukna 50-70 Phun tur a ni. Sava hian pangang leh rannung dang an chuk (ei) dawn a ni. Amaherawhchu behliang rah tan atangin sava fukna hi senghawi vek tur a ni.
3. Rannungtha leh hrik tangkai hman
1) Tuh hmain behliang chi 1kg leh Trichoderma viriden.harzianum 4gm nuaipawlh tur.
2) Behliang hmuna rannungtha an rem loh nan a tul hle loh chuan rannung thahna hlo kah mai mai loh tur e.g. Maimawm, khawi dang, Campoletis, chrysoperla, thlangdar tha, sava, (rannung ei chi ho) te hi behliang eichhetu rannung suattu tangkai leh pawimawh tak an ni.
3) Lungphur thlahtu (Helicoverpa armigera) tui leh pangang, behliang hmuna i hmuh hmasak ber atangin NPV @ 250LE, hectare khatah kah tur a ni. (ETL chu behliang kau khata lungphur thlahtu tui 2-3 or pangang pakhat a awmin)
4) Hectare khatah Bt 1kg kah tur
5) Neem rah/mu densawm tui (NSKE) @ 5ml leh tui 1 litre chawhpawlh ni 15 danah tum 3 kah tur.
4. Rannung thahna hlo leh natna damdawi hman
1) Behliang kuhmum, a par, a rah (kawm) leh a mu eichhetu rannung- pangang, keltelaimawm leh tho lam chi (Dipteran insects) suat nan heng a hnuaia rannung thahna hlo eng emaw ber hi kah tur a ni.
Dimecron 40EC @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh.
Monocrotophos 36SL @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh
Chlorpyriphos 20EC @ 4ml leh tui 1 litre chawhpawlh.
2) Behliang chi tha, natna do thei, a hnuai a mi te hi a theih chuan chin tur a ni.
Sl.No | Behliang chi tha | A do theih natna hming |
---|---|---|
1 | Bahar, Sharad (DA 11) Pusa 9, Hybrid 3C, Asha (ICPL 87119) | A hnah eng leh thang theilo natna (Sterility mosaic) |
2 | Sharad(DA 11), Pusa 9 | A hnah rau natna (Alternaria blight ) |
3 | NP(WR) 15, Sharad(DA 11), Arhar 1, Vishaka (TT6), (ICO 8863) | A kung vuai/thi natna (Wilt) |
5. Behliang chi leh damdawi nuai pawlh:
1) A kung vuai/thi/ a zung tawih natna (wilt/root rot) laka a him theih nan tuh hmain behliang chi 1kg leh Carbendazim 1 gm + Thiram 2gm inchawhpawlh nen nuaipawlh tur a ni.
2) A hnah rau natna (Phytophthora blight) laka a him theih nan tuh hmain behliang chi 1kg leh Metalaxyl 6gm nuaipawlh tur a ni. Behliang hi Bekang or behlawi nen chin pawlh a tha.
6. Hnim suat
1) Nipui laiin thuk deuh hleka lei lehphut tur a ni, hei hian leia rannung biru, hnim zung leh a bulbal a pho chhuak anga, nisain a em hlum bawk ang a, thlai bul hlui pawh paihfai nghal tur a ni. A hun taka a chi mamawh zat tuh tur a ni a, fertilizer pawh a mamawh zat dik tak pek tur a ni a, a hun takah tui pek bawk tur a ni, tichuan behliang a thang duah anga, hnim aiin a thang chak bawk ang.
2) A to atanga kar 6-8 chhungin behliang hmun chu fai taka thlawh tur a ni.
VI. BEHLIANG CHI TUH ATANGA A RAH SENG HUN THLENGA IPM HMAN TUR
Sl.No | Behliang len Rannung/ natna | IPM | Lam | |
---|---|---|---|---|
1 | A chi tuh hma | 1 A kawm khertu pangang
2 A kung vuai/thi (wilt) 3 A rah eng (Sterility mosaic) 4 A hnah rau (Alternaria blight) 5 Thlai rulhut |
1 Nipui laiin thuk deuh hleka lei lehphut tur.
2 Ran vek/ Hnim up tawih/neem cake lei nan leh hnan tur 3 Khaw khata behliang chingtu, zau khata behliang hmun nei te chuan a rual tlangin, ni khatah behliang chi tuh vek tur a ni. 4 A kawm khertu pangang, a kung vuai/thi leh thlai rulhut laka behliang a him theih nan a inchhawkin vaimim/faisa nen chin tur a ni. 5 A kawm khertu pangang (H.armigera) laka a him nan behliang thar hma chi chu a chi tuh a tha. e.g. bahar, sharad. 6 Behliang chi tha, thar hlawk, natna leh rannung do thei chin tur a ni. 7 Behliang hmuna rannungtha leh maimawmte humhalh nan a hual velin faisa/vaimim chin tur a ni a, sava fukna tha tak a ni nghal bawk. 8 Behliang par hmaa seng atan behlawi, chana hring (moong), chana dum (urd), bekang te ranchaw atan behliang karah chin tur a ni a, behlawi tlar 8-10 dan zelah heng ranchaw thlai tlar 1 chin tur a ni, hei hian rannung thahna hlo leh damdawi kah a tiawlsam 9 Nipui lai hian eng thlai mah chin loh tur, thai rulhut a rem theih nan nipui laiin thuk deuh hlek a lei lehphut tur a ni. 10 A inchhawkin behliang leh faisa/buhtun/buh/ vaimim te kum 2 dan zelah chin tur a ni. |
|
2 | A chi leh a tiak | 1 A hnah rau, (blight), a tiak thi (wilt)
2 A tiak thi, a zung tawih (root rot) 3 Thlairulhut |
1 Behliang hmun sirah leh a karah derhken chin tur.
A par veleh derhkenah chuan lungphur thlahtu an tui ang a, a par chu thliah a hal ral tur.
2 Behliang karah bekang or behlawi chin a tha 3 Tuh hmain behliang chi 1 kg leh Tricho derma Virde 4gm nuaipawlh tur a ni. 4 Tuh hmain behliang chi 1 kg leh Carbendazim 1 gm leh Thiram 2gm inchawhpawlh nen nuaipawlh tur a ni. A nih loh pawhin Carbendazim 2gm leh behliang chi 2gm or Thriam 3gm nuaipawlh tur. 5 Tuh hmain behliang chi 1 kg leh Matalaxyl 6gm nuaipawlh tur 6 A chi tuh rualin Carbofuran 3G @ 13kg/ha theh tur 7 Tha taka lei lehphut tur, a chi a hun takah tuh tur, fertilizer mamawh zat pek tur, a hun takah tui pek tur, tichuan behliang a thang duah anga hnim aiin a thang chak zawk dawn a ni. |
|
3 | A than duah lai | 1 Hnim
2 Pangang hmul 3 Rannung dangte |
1 Kar 6-8 tal a fai theih nan ngun taka hlo thlawh tur
2 A theih anga tam pangang leh rannung dang man tur. 3 Rannungtha ho humhalh tur, a tul tawpkhawkah lo chuan rannung thahna hlo kah loh tur |
|
4 | A kuhmum atanga a par thleng | 1 A hnah eng natna
2 Kutdurh 3 Thlangdar 4 A hnah charkhawmtu tur pangang 5 A kawm khertu pangang (H.armigera) 6 Rannung dang awm apiang |
1 Natna in a tlakbuak behliang kung chu pawha, halral tur
2 A theih anga tam pangang leh rannung dang man 3 Rannungtha leh maimawm humhalh tur, a tul tawpkhawkah lo chuan rannung thahna hlo kah loh tur 4 Sava fukna chu a khat tawkin behliang hmunah Phun tur 5 Pangang suat nan NPV @250 LE Chu hectare khat hmunah kah tur 6 Neem rah/mu tui sawr (NSKE) @5ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. 7 Heng rannung thahna hlo zinga a remchang ber kap la:-Dimecron 40EC@2ml leh tui 1 litre chawhpawlh Monocrotophos 36SL @2ml leh tui 1 litre chawhpawlh Chlorpyriphos 20EC @4ml leh tui 1 litre chawhpawlh |
|
5 | Akawm/par insiam lai | 1 A kawm khertu pangang (H.armigera)
2 Pangang, keltelaimawm, Atuihnang dawttu rannung chi hrang hrang |
1 Pangang suat nan NPV @250LE chu hectare khatah kah tur
2 Heng rannung thahna hlo zinga a remchang ber hi kap la:- Dimecron 40EC @2ml leh tui 1 litre chawhpawlh ,Monocrotophos 6SL @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh, Chlorpyriphos 20EC @4ml leh tui 1 litre chawhpawlh |
|
6 | A rah Seng | 1 A rah lawhna hnu, behliang kung chu pawha hnu a zung nen lam halral vek tur. | ||